şimdiki zaman ne demek?

Şimdiki zaman, Türkçe dilbilgisinde şu an yaşanan veya süreklilik arzeden bir olayı veya durumu anlatan zaman yapısı. -yor ya da -mekte eki ile bir haber kipi olan şimdiki zaman kipi oluşturulur.¹

-yor eki

Türkçede şimdiki zamanlı bir tümce kurabilmek için eylem kökünün sonuna “-yor” eki getirilir. Türkiye Türkçesinde şimdiki zaman ekinin (-yor) kullanımlarında damak uyumuyla birlikte dudak uyumu bozulur.² Geniş Türkçe coğrafyası içinde yalnızca Türkiye Türkçesinde bulunan bu ek, tarihî nedenlerden ötürü tek şekillidir (-yor):

geliyor, bakıyor, düşüyor, soruyor vb.

Bu ek Eski Türkçedeki "yörü-" eyleminden gelir. Örneğin "geliyorum" demek için Eski Türkçede "kel yörür men" denirdi. Burada "kel-", "gel-" anlamında "men" ise "ben" anlamındadır. Zaman için çok kullanılan bu yapı Türkçenin sondan eklemeli olması nedeniyle ekleşmiştir. Ancak her zaman "-yor" biçiminde kalır (ses uyumlarına uyacak şekilde değişiklik göstermez).

Kullanımı

-yor ekinin Türkçede üç temel kullanımı vardır. Birincil kullanımı bir süre önce başlamış ve "şu anda gerçekleşen" eylemler için kullanımıdır:

Kardeşim içeride uyuyor.
Çocuklar sabahtan beri bahçede oynuyorlar.

Yükleme geniş zaman anlamı katar. Kesintilere uğramakla birlikte anlam olarak "sürekli" eylemler için kullanılır:

Bir bankada güvenlik görevlisi olarak çalışıyorum.
Her gün akşam yemeğini saat altı civarında yiyoruz.

Yükleme gelecek zaman anlamı katar. Bu kullanımda eylemin "şu an" gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılmaz:

Önümüzdeki hafta sonu bizim takımın maçına geliyor musun?
Yarın İstanbul'a gidiyorum.

NOT: Bu yapı genellikle gayrıresmî konuşmalarda kullanılır.

“-yor” eki, ünsüzle biten fiillere eklendiğine ek ile eylem arasına, büyük ve küçük ünlü uyumuna uyacak şekilde dar ünlülerden bir yardımcı ses alır:

gel-i-yor, dur-u-yor, gör-ü-yor, al-ı-yor vb.

Ünlü ile biten eylemlerde, yardımcı sese gerek kalmaz. Bu durumda geniş ünlü daralır.

de-yor > di-yor, başla-yor > başlı-yor vb.

Bu ünlü daralması olumsuzluk eki -me için de geçerlidir:

gel-mi-yor, dur-mu-yor, gör-mü-yor, al-mı-yor vb.

Örnek tablo

Kişi	git-	gel-	ara-
1. Tekil Kişi (Ben)	gid-i-yor-um	gel-i-yor-um	arı-yor-um
2. Tekil Kişi (Sen)	gid-iyor-sun	gel-i-yor-sun	arı-yor-sun
3. Tekil Kişi (O)	gid-iyor	gel-i-yor	arı-yor
1. Çoğul Kişi (Biz)	gid-iyor-uz	gel-i-yor-uz	arı-yor-uz
2. Çoğul Kişi (Siz)	gid-iyor-sunuz	gel-i-yor-sunuz	arı-yor-sunuz
3. Çoğul Kişi (Onlar)	gid-iyor-lar	gel-i-yor-lar	arı-yor-lar

-mekte ve -makta ekleri

Türkçede -mekte -makta ekleri de tümceye şimdiki zaman anlamını kazandırır:

Ders çalışmaktayım.
Seni düşünmekteyim.

Bu ek aynı zamanda fıkra ve hikâye anlatırken geniş zaman ve bazen de geçmiş zaman anlamında kullanılır:

Sıcak bir yaz günüdür. Çocuklar pilajda oynamaktadırlar. Birden gökyüzünde ışıltılar saçan, kocaman bir uzay gemisi belirir.

Bu ek, -yor ekinden farklı olarak, gelecek zaman anlamında kullanılmaz.

Örnek tablo

Kişi	git-	gel-	ara-
1. Tekil Kişi (Ben)	git-mekte-y-im	gel-mekte-y-im	ara-makta-y-ım
2. Tekil Kişi (Sen)	git-mekte-sin	gel-mekte-sin	ara-makta-sın
3. Tekil Kişi (O)	git-mekte-(dir)	gel-mekte-(dir)	ara-makta-(dır)
1. Çoğul Kişi (Biz)	git-mekte-y-iz	gel-mekte-y-iz	ara-makta-y-ız
2. Çoğul Kişi (Siz)	git-mekte-siniz	gel-mekte-siniz	ara-makta-sınız
3. Çoğul Kişi (Onlar)	git-mekte-(dir)-ler	gel-mekte-(dir)-ler	ara-makta-(dır)-lar

NOT: Parantez içindeki -dir ve -dır eklerinin kullanımı zorunlu değildir.

Olumsuz hâli

Şimdiki zaman kipinin olumsuz hâli şimdiki zaman eklerinden önce olumsuzluk eki -me'nin eklenmesi ile oluşturulur. -yor ekinden önce gelen -me/-ma ekleri -mi, -mü, -mı veya -mu'ya dönüşür.

Sizi pek iyi duymuyorum.

Var-yok kelimelerinin ek-fiil çekimi

Kişi	olumlu	olumlu-soru	olumsuz	olumsuz-soru
1. Tekil Kişi (Ben)	var-ım	var mıyım?	yok-um	yok muyum?
2. Tekil Kişi (Sen)	var-sın	var mısın?	yok-sun	yok musun?
3. Tekil Kişi (O)	var	var mı?	yok	yok mu?
1. Çoğul Kişi (Biz)	var-ız	var mıyız?	yok-uz	yok muyuz?
2. Çoğul Kişi (Siz)	var-sınız	var mısınız?	yok-sunuz	yok musunuz?
3. Çoğul Kişi (Onlar)	var-lar	var mı?	yok-tur	yok mu?